O reformie ludu Izraela, przez Jozefa Barona Wyszyńskiego, Posła Powiatu Tomaszowskiego. 1818. O REFORMIE. Gdy wzmagaiąca się mass ludności ludu Izraela, składaiąca iakoby osobny naród w narodzie Królestwa Polskiego, pod wielu bezpieczeństwa ogólnego względami, pod względami nawet przysposobienia téy klassy mieszkańców do użyteczności dla kraiu i społeczeństwa, powszechną na siebie zwracać uwagę; w duchu dobra publicznego, poważam się poddać Publiczności wykład zdania w tym przedmiocie moiego. Usprawiedliwiaią dokonieczną reformy ludu starozakonnego potrzebę, różnoliczne iego prawa, mnogie dziwactwa, zabobonności i przesądy, zawarte w obszernych xię-[str. 4]gach znanych pod nazwą praw Mozesa Maymonidesa, i xięgi Mischna, z ważnemi oddzielnemi dodatkami, kommentarzami i wykładami. Usprawiedliwiaią potrzebę reformy wielorakie sekty główne i rozdrobnione, w swych zdaniach opaczne, Pharyzeuszów, Saduceyczyków, Esseyczyków, Hassiddi czyli Issaddikim, Samarytanów i innych; niezgodne między sobą nauki Hillela i, Schumai, Kabbali, Talmudów Jerozolimskiego i Babilońskiego, szkodliwemi i gorszącemi prawidłami zapełnionych. Tym więcéy doradza reformę ten ścisły węzeł wzaiemnego się spoienia ludu Izraela, którym w sprawie swego rodu ogólnéy, po różnych rozproszeni kraiach, wzaiemną sobie niosą pomoc przez składki, którym dotąd naybacznieysze rządów śledzenia, tamy położyć nie potrafiły. Wskazuią też także reformę, zbiory praw, iakiemi się starozakonni rządzą, przez Seldena i Mendelsohna podane, z ksiąg wyżéy powiedzianych i z księgi Szulchen Arach [str. 5] czerpane; tam daie się czytać rzucenie klątwy na żyda co rolę swoię chrześcianowi przedaie, co przeciw współżydowi daie świadectwo w sądzie chrześcian i t. p. Wnosić się godzi przeto, iż uporządkowanie tego ludu, i iego wycywilizowanie, o którym seym 1788. iuż zamyślał, robiąc odpór demoralizacyi, wywracaiąc szkodliwe zasady, zasłaniaiąc od ich skutków kray i społeczność, rozwinie w czasie użyteczność ogółową, i samych żydów, znienawidzonych teraz powszechnie, postawi w ubieganiu się o inną względem siebie w kraou publiczną opinią. - Reforma ta atoli ludu Izraela niech będzie zaznaczona cechą oświaty i umiarkowania, daleka od tych srogości, co różne świeckie i duchowne rządy wymierzały. - Podaie one hostorya, a wzdryga się natura na owe wysilonego okrucieństwa obrazy. - Zasady téy reformy w następnym zamykam wykładzie. Spisy naydokładnieysze z rozciągnieniem wszystkiéy surowości prawa i [str. 6] na spisuiących i na spisowanych za utaienie, maią wyłożyć aktualną teraźnieyszą ludność ludu starozakonnego i nadal wszystkie zmiany w téy ludności; to iest: aktu urodzenia, małżeństwa, śmierci, rozwodu, i przeniesienia się w inne mieysca, winny bydź prowadzone w iednakowéy od rządu podanéy formie, przez mieyscową zwierzchność Burmistrza w miastach, Wóyta we wsiach, i przez rabina przełożonego synagogi. Przy spisie ludności naypierwszym, każda familia żydowska ma przyiąć nazawsze iedno nazwisko, które będzie nazawsze nazwiskiem następnych pokoleń téy familii. Przy spisie naypierwszym ludności, każda familia żydowska winna sobie obrać stan życia swoiego, to iest: stan rolniczy, rzemieślniczy, lub handlowy. Przy takiéy klassyfikacyi powinna bydź udowodniona do rzemiosła zdatność, a do handlu fundusz. [str. 7] Od popisu woyskowego Izraelici wolnemi bydź niepowinni, ieszcze roku 1811. pobór żydów do woyska nakazanym został. - Postanowienia Nayiaśnieyszego Pana, te zbawienne odnowiły urządzenia. - Zmieszanie żyda z innego wyznania żołnierzem, przyczyni się widocznie do cywilizacyi onego, a zarazem usunie wzrastaiącą ztego względu nienawiść chrześcian ku żydom. - Rzut oka na czasy Tytusa i Adryana , dowództwo Barcoqueba i Patryha, męztwo Makkabcyczyków, sama nawet stolica Królestwa Polskiego w roku 1794. oglądaiąc ku swey obronie Izraelitów w szeregach woyskowych, zaprzeczyć nie mogą ludowi Izraela i waleczności żołnierza i do sprawy publicznéy przywiązania. Dzieci żydowskie płci męzkiéy od lat sześciu wieku swego, powinny bydź zmuszone do uczęszczania szkół chrześciańskich, w każdym mieście i wsi gdzie się te szkoły od [str. 8] rządu ustanowione znayduią. Niemaią bydź atoli pod żadnym względem na naukach religiynych chrześciańskich przytomnemi. Owszém przy tychże szkołach, winien bydź nauczyciel publiczny żyd, któryby młodzież żydowską, ięzyka hebrayskiego i ich religii nauczał. Celuiący w naukach ma mieć prawo do wszystkich publicznych pochwał i nagród, dla młodzieży szkolnéy postanowionych. Wpaiane w szkołach umysłom młodzieży żydowskiéy sentymenta moralności i uczucia honoru, samo społeczeństwo z młodzieżą innego wyznania, posłużą do popędu cywilizacyi ludu starozakonnego. - Przywiedzie sobie w pamięć ta młódź, iż w iéy narodzie podaie historya sławnych uczonych piszących, o prawie, teologii, filozofii, sztuce lekarskiéy i t. d. Wspomni sobie że istniały Akademiie żydowskie po czasy Zygmunta III. że uczona rozprawa żyda Józefa [str. 9] Pullaira zachęca ią do nauki, że synod żydowski za Zygmunta I. wyrzekł „uczcie się i bądźcie użytecznemi królowi. Księgi wszystkie religiyne ludu Izraela, iego praw, obrzędów i zwyczaiów, niech będą na Polski ięzyk przełożone: a z przywołaniem z każdego Woiewództwa rządowi wykażą, ma bydź zdziałany zbiór ustaw religiynych o obrzędowych, którego młodzież w ięzyku hebrayskim i polskim uczyć się powinna. Wszystkie ugody, kontrakty, opisy, skrypta, wexle, rozporządzenia dział, zakwitowania i t. p. ieżeli są działane urzędownie, nie mogą bydź działene tylko przed katami publicznemi kraiowemi w ięzyku Polskim; ieżeli są partykularnie sporządzane, winny bydź w ięzyku Polskim i He[str. 10]brayskim na przedzielonéy stronnicy papieru. - Wszystkie kupieckie handlowe i wexlowe księgi i rachunki w kantorach, składach hurtowych i sklepach, ięzyku Polskim i Hebrayskim, prowadzone bydź maią. Korrespondencye nawet partykularne między żydami tu w kraiu, niepowinnyby bydź tylko w ięzyku Polskim, od zakresu pewnego czasu. Zakaz Żydom palenia i szynkowania gorzałki, ieszcze od roku 1538 w kraiu naszym istnieie. W różnych epokach różnych epokach różne Rządy te zbawienne powtarzały rozporządzenia. - Ta to wolność szynkowania trunków żydom służąca, sprawiła owe powstanie kozackie. - Rzekli w tenczas kozaccy posłannicy do Jana Kazimierza. „Nie szukaymy w prawach surowości przeciwko żydom, ale niech nie będzie w ich mocy obdzierać nas”. - Lauda Obywatelskie na Mazowszu roku 1720 późnieysze w [str. 11] Poznańskim, wyroki sądów różnych, akta Synodu Płockiego roku 1733 iuż poświadczaią dozyć, wszystko złe z szynkowania trunków rękoma żydów. - A lubo z widomego, na ciągłym doświadczeniu wspartego przekonania, iak szkodliwy na klassę ludu rolniczego ma wpływ ta niszcząca plaga, tylolicznie powtarzane były rozporządzenia odeymuiące żydom wolność trunków robienia i szynkowania, przecież działalność onych w swym skutku zatrzymana dotąd. - Zbawienne zmaiary N. Króla JMCI Saskiego Xiążęcia Warszawskiego, usunięcię żydów, zamineione na koncesowy podatek zostały w kraiu nasyzm. Acz przyniósł ten podatek w roku zeszłym 1817 rocznego dochodu blisko milion złotych Polskich; nie zraża atoli onego wielkość, szyknarza lub gorzelnika żyda, bo płaci ten podatek nie życ, ale włościanin. Prowadzi wieśniaka nałogowy zwyczay do [str. 12]opilstwa, służy trafnie temu nałogowi żyd arendarz i szynkarz. - Ci to różnemi chytrości i oszukaństwa sposoby, nęcą chłopa do piiatyki. - Ci to, niszczą go podwóynie, bo wysokością ceny zabieranych mu ziemiopłodów, bydląt i odzieży. Wyrzec można, że z oddawnym czasem umysł włościana żyd swéy przywłaśnił sprawie, i bardzo rzadki takowy przykład, iżby chłop na arendarza lub szynkarza o upowszechnione oszukaństwo zaskargę poniósł. Wmocy szczególnych Właścicieli ziemi bydź nie może usunąć tę zgubną zarazę. - Przyznać bowiem tu niestety należy, że żądza wyższego dochodu Propinacyi, nie iednego Właściciela Wsi, usuwa od przewidzeń co raz smutnieyszéy dla Włościan przyszłości. Partykularne usunięcie żyda z arendy lub szynku w iednéy Włości, przyniesie sąsiedniéy intratę, bo do sąsiedniéy karczmy [str. 13] zamieszkałéy żydem, poniesie Włościanin swóy maiątek, i tam swóy czas roboczy i swoie zdrowie zostawi. - Dzielność przeto tylko Rządu, postanowić iest mocna środki téy sprawie skutecznie zaradcze. „Usunięcie żydów (tak się odézwały Rady Departamentowe w całym kraiu) całkiem i zupełnie z gorzelni i szynków Wieyskich i Mieyskich iest życzeniem Obywateli”. - Ja twierdzę że na Wsi żaden żyd ani fabrykacyą ani szynkowaniem trunków trudnić się nie powinien. - W Miastach co tylko co teraz własne swoie maią gorzelnie, do pewnego lat zakresu przy hurtowym paleniu gorzałki, z nayostrzeyszym wzbronieniem szynkowania, mogliby pozostać. - Takie rozporządzenie, sądzę, postawi włościana w dobrym bycie, posłuży do zaludnienia i zakwitnienia miast, klassę żydów arendarzy i szynkarzy usposobo do innego moralnieyszego zarobkowa-[str. 14]nia, przeistoczy ich na rolników, a tak posunie się i chłop i żyd do pożądanéy cywilizacyi. Skarb zaś publiczny co straci na podatku konsensowym, zyska na podniesionym konsumpcyynym w Miastach. Nie ma przeto żyd pod żadnym względem mieszkać na Wsi, tylko rolni, i to, ten iedynie, co swemi rękoma, lub rękoma swych służebnych tegoż samego wyznania, tę rolę uprawiać będzie. - Wzbronić należy żydowi utrzymywania służebnych Chrześciian; ieszcze kapitularze Karóla Wielkiego podaią surowe w tym przedmiocie zakazy i do nich powody. - Ziemia iest iedyne źródło co żywi i bogaci człowieka, i dla czegóż żyd nie ma w téy ziemi pracować, by żywiła i bogaciła iego i iego współżydów. - Osadzanie żydów na roli nie pomału posłuży do Cywilizacyi onych, bo familie tyloliczne mniéy maiętne lub ubogie, co żyią zdzierstwem i oszu-[str. 15]kaństwem wieśniaka, zatrudni pożyteczna, a moralna koło roli praca. - Trzeba atoli nadać swobody osiadaiącym na role; trzeba dać zachęt. - Tyloliczne puste role w Dobrach Narodowych i w posiadłościach Obywatelskich wskazuią łatwe doyście celu tego. - Skoro przy spisie ludności iak to pod punktem trzecim zostało rzeczone, zdeklaruie się familia żydowska zostać rolniczą; Rząd naypierwéy zapełnić może pustki w Dobrach Narodowych, postanawiaiąc z rol, czynsz zastósowany do waloru powinności, iakie w téy saméy wsi, ztéy saméy rozległości i iakowości ziemi, odrabia wieśniak. Jeżeli osiadaiąca familia żydowska na roli, nie iest w możności zaopatrzenia się bydłem sprzężaynym lub sprzętami gospodarskiemi, dać iéy ze Skarbu Publicznego awans pieniężny, w trzech latach na raty równe spłacalny, za porękoymią zabezpieczaiącą. - Uwolnić dla [str. 16] zachęty familie żydowskie rolnicze na lat trzy od podatku. - Gdy konstytucya roku 1775 opłatę pogłównego dla osiadaiących na rolę żydów uchyliła, zaraz te Dobrodzieysstwo zaczęło skutkować, bo zaraz kilkanaście familii obięło grunta rolnicze. - Przypuścić też należy żyda rolnika do tych wszystkich nagród, iakie Rząd dla celuiącego w gospodarstwie stanowi. Wiek do zawierania związków małżeńskich wsparty na dowodach niezaprzeczonych czasu urodzenia , ten sam dla żydów, co i dla innych Mieszkańców kraiu, zakreślonym niechay będzie. - Zwyczay u żydów u żydów upowszechnionych małżeństw w wieku dziecinnym, pod względami i moralnemi i fizycznemi, przedstawia dużo szkodliwe skutki. Ubiór iakiego lud Izraela teraz używa, niechay nie będzie zmienionym przymusznie. Posunięcie się Cywilizacyi, wzory zagranicznych [str. 17] żydów dla maiętnych, lepszy byt i samego życia sposobu uporządkowanie moralnieysze dla uboższych, dla wszystkich oświata upowszechniona i stosunki społeczeństwa, będą zachętem do zamieniania sukni. Osiaduiącym w Miastach i tam wedle planu budowniczego domy mieszkalne murować lub budować przedsiębiorącym, niech będzie dana pomoc i uwolnienie od podatków, tak iak się pod punktem dziewiątym dla rolników powiedziało. Kahały żydowskie zniesione bydż powinny. Żydzi w Miastach władzy Burmistrzów, we Wsiach władzy Wóyta podlegać maią. Każdy żyd przykładaiący się do użyteczności dla dobra publicznego, czyli to iakowym wynalazkiem machin rolniczych lub rękodzielnych, czyli kosztownym zaprowadzeniam iakowéy fabryki, celuiący artysta lub fabrykant, do nagród przypuszczony-[str. 18]mi niechay zostaną. - Przyięcie żyda Abrahama Sterna za przybranego członka Towarzystwa Królewskiego Przyiaciół Nauk, udowodnia Luduwi Izraela, że różnica religiynego wyznania, nie usuwa szacunku dla wynalazku machiny ratunkowéy. Rabini dla każdéy synagogi ieden na lat sześć ma być obieralny przez starszych poiedynczych familii żydowskich teyże synagogi, w przytomności komisarza obwodu. Do rabina należeć maią tylko sczególne i iedyne przedmioty i obrzędy religiyne, innych żadnych attrybucyi mieć nie powinien. Ma także ieden żyd być obrany w synagodze, któryby miał mieysce w magistracie mieyskim, iak assesor z głosem stanowczym w przedmiotach tyczących się ogółu synagogi, szczegółu familii żydowskiéy, lub poiedynczego onéyże członka. Zrównanie żydów w sposobie podatkowania posłuży wiele do cywilizacyi onychże. - Dla czegóż oni maią [str. 19] opłacać podatek od mięsa koszernego, kiedy ich religiia nie dozwala im ieść trefnego. Dla czegóż mieliby opłacać świeczkowe, kiedy palenie śwéc w dni szabasu i świąt różnych, iest przepisem ich obrzędu religiynego. - Dla czego podatek familiyiny ma być wyłączonym dla żydów, kiedy oni w narodzie, za odosóbniony naród uważanemi bydź nie powinni. System przeto podatkowania dla żydów i sposobu poboru podatków, niechay będzie zastósowanym do ogólnego w kraiu, dopóki zaś niebędzie wynaleziony taki ogólny system, niech wie każda familiia żydowska wiele ma płacić, niech w każdym mieście postanowiony będzie poborca, któryby teraz istnieiące podatki od każdéy familii wybierał i do kassy kraiowéy wnosił. - Takiego rozporządzenia wygląda klassa ubogich i mniéy maiętnych żydów, wystawionych iak teraz na zdzierstwo Pachtarzy i Subpachtarzy; owszem uta-[str. 20]ionéy rzeczywistości ludności ludu Izraela, tę można istotną zaznaczyć przyczynę, że tylko liczba familii żydowskich iest wzięta za zasadę w kontraktach z Pachtarzami, na wyarędowanie publicznych podatków zawieranemi. Takie iest moie zdanie w przedmiocie zasad do reformy ludu Izraela. - Rząd i publiczność sądzić one będzie. - Ty ludu Izraela, wkrótce po zaprowadzonéy reformie do ucywilizowania, sam się uznasz szczęśliwym i błogosławić będziesz Rządowi, który robiąc cię użytecznym dla dobra ogólnego, samo życie twoie przyiemnieyszym ci zdziała, bo przestaniesz bydź celem niechętnéy dla ciebie opinii publicznéy, która to opiniia, nie pochodzi z różnicy wyznania religiynego, ale szczególnie i iedynie iest skutkiem dotychczasowéy nieużyteczności dla kraiu, którego opieki doznaiesz. 1